Rodno čitanje srpske epike: seksualno nasilje kao znak rađanja nacije

Abstract

U uvodnom delu ovog članka razmatra se nekoliko radova u okviru feminističke kritike i interpretacije srpske usmene epske tradicije, kao što tekstovi Silije Hoksvort i Elke Agošton-Nikolove. Iznosi se teza da epske pesme ženskih pevačica, istina, donose izvesnu fokusiranost na žensku sudbinu, ali da u njima po pravilu nema emancipatorskog sadržaja, već da nalazimo čvrsto zastupanje patrijarhalnih načela i nacionalnih vrednosti. U drugom delu fokus je stavljen na specifičan korpus nekoliko srpsko-crnogorskih usmenih pesama u kojima srećemo motiv turskog seksualnog nasilja nad srpskim ženama, što muške likove, a implicitno i slušaoce, posebno obavezuje i bodri da se suprotstave neprijatelju. U pitanju su, između ostalih, pesme poput „Bele Stanišića“, „Pop Lješević i Matija Jušković“ i njihove varijante, objavljene u Karadžićevim i Njegoševim zbirkama u prvoj polovini 19. veka, a potom i u spisima vodećih intelektualaca tog doba, poput Sime Milutinovića Sarajlije, Milorada Medakovića i drugih. Iznosi se teza da zaštita žena od seksualnog nasilja Turaka nije tema inherentna srpskoj epici, već da ovaj motiv nalazimo u pesmama zabeleženim od relativno obrazovanijih i nacionalno osvešćenih pevača bliskih vladajućim crkveno-političkim strukturama. Dakle, upotreba ovog motiva u srpskim epskim pesmama u specifičnom istorijskom trenutku političke borbe za nacionalnu emancipaciju upućuje na zaključak da u njima nije reč o emancipaciji ženskog subjektiviteta kao takvog, odnosno kao vrednosti po sebi, već o njegovoj instrumentalizaciji za potrebe političke i nacionalne homogenizacije.