Intelektualac kao sociološka kategorija: prilog promišljanju novog teorijskog pristupa

Abstract

U nauci o društvu ne postoji konsenzus oko definicije izraza „intelektualac“. Polazeći od Burdijeovog shvatanja ideje o intelektualcu kao slobodnolebdećoj individui emancipovanoj od klasnih i drugih socijalnih determinizama kao iluziji koja se u određenim stručnim krugovima razume kao profesionalna definicija intelektualca, te da je generalno pogrešno društveni svet misliti naslanjajući se na esencijalističke kategorije i pojmove, cilj ovog rada je da artikuliše potrebu o konceptualizaciji pojma intelektualac u društveno-prostornom i relacionom ključu. Pored toga, naslanjajući se na istorijsko, francusko, korišćenje pojma intelektualac u vreme Drajfusove afere, i prihvatajući Gramšijevo shvatanje da intelektualac nije niti pripadnik neke nezavisne društvene grupe niti se od ostalih građana izdvaja po karakteru svog intelektualnog rada i vrednostima, kao i Baumanovo stanovište da (auto)definicije ne mogu biti neutralne ili socijalno indiferentne, u radu zagovaramo „empirijski pristup“. Ovakav pristup nas navodi na odbacivanje teze o potrebi „predefinisanja“ intelektualca preko njegovih ili njenih supstancijalnih karakteristika, što uglavnom dovodi do nametanja socijalnih, profesionalnih i vrednosnih sadržaja toj kategoriji, ali i do jedne u suštini preskriptivne definicije koja nas arbitrarno ograničava u izboru toga ko jeste/nije (pravi)intelektualac. Iz tog razloga insistiramo na promišljanju čiji bi fokus bio utvrđivanje granica intelektualnog polja i sociološka rekonstrukcija strukturisanja tog polja u kome se ideje stvaraju, reprodukuju, ali i osporavaju i negiraju. Takav postupak nam otvara prostor za „depersonalizaciju“, tj. za „sociologizaciju“ pojma „intelektualac“, čime glavni akcenat premeštamo sa konkretnih delatnika i njihovih individualnih osobenosti, na analizu: 1. intelektualnog polja u kome se ideje proizvode i zauzimaju pozicije u odnosu na društveno važna politička pitanja; 2. operativnih kapitala koje delatnici poseduju u „pozicionom ratu“ (Gramsci) za „simboličku dominaciju“ unutar njega.