Beyond the territory principle: Non-territorial approach to the Kosovo question(s)

Abstract

This article presents an attempt to approach the dispute over Kosovo between Serbs and Albanians from a non-territorial perspective, with particular focus on the preservation of the Serbian cultural and religious heritage. First, we argue that the Kosovo issue is at present commonly understood as an either-or territorial dispute over sovereignty and recognition between Serbian and Kosovo Albanian politicians. However, we claim that a lasting resolution to the Kosovo issue actually needs to account for at least three separate aspects: 1) status of Northern Kosovo which is ethnically Serbian and still maintains various ties with the Serbian state, 2) status of Serbian cultural and religious heritage, chiefly UNESCO world heritage Serbian medieval monasteries and churches and 3) the fact that the Serbian population in central Kosovo, i.e. south of the river Ibar, where most of the mentioned monasteries and churches are located, are located in small municipalities or enclaves of Serbs surrounded by vast Albanian populations. We examine the applicability of the non– territorial approach (NTA) to the Kosovo issue by analyzing the normative framework directly regulating the Serbian cultural and religious heritage in Kosovo, its preservation and protection, particularly of Serbian Orthodox monasteries, churches and other historical and cultural sites, while comparing these regulations to the existing normative NTAs in Croatia and Montenegro. Arguably, since most Serbian monasteries and churches are not included in any sovereignty negotiations, we point to the potential to combine territorial and non–territorial approaches, regardless of the continued obstacles in implementation arising from continued contestation of Kosovo’s sovereign status.

Tekst se fokusira na neteritorijalni pristup (NTA) sporu oko Kosova između Srba i Albanaca, posmatrano preko srpskog kulturno-religijskog nasleđa na ovoj teritoriji. Polazno stanovište je da se kosovsko pitanje uobičajeno shvata kao teritorijalni spor između srpskih i kosov sko-albanskih političara oko priznanja suvereniteta. Stav autora je da trajno rešenje kosov skog pitanja mora obuhvatiti najmanje tri odvojena aspekta: 1) status Severnog Kosova koji je etnički srpski i još uvek održava veze sa Srbijom, 2) status srpskog kulturno-religijskog na sleđa, odnosno srpskih srednjovekovnih manastira i crkava koji su uglavnom prepoznati kao svetska baština UNESCO-a i 3) činjenicu da srpsko stanovništvo na centralnom Kosovu, tj. južno od reke Ibar gde se nalazi većina pomenutih manastira i crkava, naseljava male opštine ili enklave Srba okružene većinskim albanskim stanovništvom. Primenljivost NTA koncepta na kosovsko pitanje analizira se preko normativnog okvira koji se direktno odnosi na srpsko kulturno-religijsko nasleđe na Kosovu, odnosno na očuvanje i zaštitu srpskih pravoslavnih manastira, crkava i drugih istorijskih i kulturnih mesta na Kosovu, komparirano sa NTA reše njima koja se odnose na očuvanje srpskog kulturno-religijskog nasleđa u normativnom okviru Hrvatske i Crne Gore. S obzirom da lokacije na kojima se nalazi većina srpskih manastira i crkava nisu uključene u pregovore o suverenosti Kosova, namera je da se ukaže na potencijale koji dolaze iz kombinovanja teritorijalnog i neteritorijalnog pristupa, bez obzira na stalne prepreke za sprovođenje takve zamisli koja prevashodno proizlazi iz stalnog osporavanja su verenog statusa Kosova.