AVNOJ u revoluciji: Konstituisanje federativne Jugoslavije u Drugom svetskom ratu 1941-1945.

Abstract

U radu se polazi od centralističke pozicije monarhističke Jugoslavije i njenog razbijanja kao nulte tačke u izgradnji novoustanovljene federalističke paradigme. Središnji deo rada se odnosi na izgradnju novih osnova federativnog uređenja tokom antifašističke borbe i socijalističke revolucije koju je predvodio partizanski pokret uz dominantnu ulogu KPJ, čija je organizaciona struktura prethodno odredila karakter državnog uređenja. Polazeći od prvih Narodnooslobodilačkih odbora i procesa konstituisanja ratnih pokrajina, etapno je razgrađivan odozdo centralistički model i uvođen federativni princip na oslobođenim teritorijama. Posebna pažnja u radu je posvećena državno-utemeljiteljskom zasedanju AVNOJ-a u Jajcu 1943. na kome je usvojen nacionalno-emancipatorski koncept države u izgradnji – pet, odnosno, šest nacija i njihovih šest federalnih država kao konstituensi nove federativne Jugoslavije. I dok je Bosna i Hercegovina konstituisana na istorijskom, a ne nacionalnom principu, Vojvodina kao zaokružena ratna pokrajina nije postala federalna jedinica. Nakon konstitucionalnog Drugog zasednja AVNOJ-a, federalne države, članice nove federacije su na svojim najvišim predstavničkim telima ubrzano dovršavale procese vlastite institucionalne izgradnje. Najsloženiji proces odvijao se u Srbiji u koju je trebalo inkorporirati Vojvodinu kao dovršenu ratnu pokrajinu, Sandžak kao nedovršenu ratnu pokrajinu i Kosovo sa svojom složenom nacionalnom strukturom. Proces izgradnje federativne Jugoslavije, započet izgradnjom prvih NOO i formiranjem ratnih pokrajina (1941), na Prvom (1942) i Drugom (1943) zasedanju AVNOJ-a, zavšen je na njegovom Trećem zasedanju 1945. godine.