O nemim i glasnim stereotipima: Konstruisanje „etničkog karaktera“ u usmenoj književnosti

Abstract

Predmet rada je ispitivanje značaja pojma stereotipa i reafirmisanje ovog pojma u jednom od njegovih prvobitnih značenja – kao „slika u našim glavama“. Takvo shvatanje stereotipa u ovom tekstu je polazište za diferencijacije u okviru samog fenomena: na jezičke stereotipe i stereotipe u postupanju (neverbalni, očekivani način reagovanja), na opšte stereotipe i stereotipe manje opštosti, na autopromotivne i introspektivne stereotipe, zatim na trajne i savremene stereotipe i, najvažnije, na neme (prećutne) i glasne stereotipe. Funkcije stereotipa i ove podele su, u najkraćem, predmet razmatranja prvog dela teksta. U drugom delu teksta testiran je odnos između nemih i glasnih stereotipa na nekoj vrsti „inovativnog vokabulara“ u narodnom predanju. To drugim rečima znači da se u ovom delu teksta proverava funkcionalnost ovako diferenciranih stereotipa putem analize nekonvencionalnih motiva usmene književnosti. Cilj je da se osvetli postupak samokreiranja jednog svojstva „nacionalnog karaktera“ putem „taktičke igre“ između nemih i glasnih stereotipa. Stoga je ispitivanje ovih poetičkih strategija koliko u funkciji približavanja mehanizama izgradnje specifičnih svojstava „etnotipa“, odnosno u funkciji pokazivanja dispozitiva savremenih priča o „kolektivnom imidžu“, toliko i u funkciji provere unapred naznačenih pretpostavki i zadatih modela u okviru kojih se ispituje fenomen stereotipa.